चित्रकलेची 'दिवाळी'! - एक

दिवाळी अंक आणि चित्रकला यांचं नातं मोठं मजेशीर.
म्हणजे असं की दिवाळी अंकांच्या मुखपृष्ठापासून आतल्या पानापानांवर 'चित्रकला' दिसत तर असते पण 'चित्रकलेवर' काय आहे हे शोधायचं झालं तर अंकांची पानच्या पानं उलटावी लागतात. तेव्हा कुठे एखाद दोन मोजके दिवाळी अंक हाताशी लागतात ज्यात चित्रकलेवर, चित्रकारांवर कोणी काही गंभीरपणे लिहिलेलं वाचायला सापडतं. एका अर्थाने चित्रकलेची ही दिवाळखोरीच होत असते दरवर्षी.
यावर्षीच्या म्हणजे २०१०सालातल्या दिवाळीत कोणकोणत्या दिवाळी अंकांमधे चित्रकलेवर काय काय लिहून येतय याचा शोध घेताना जबरदस्त इंटरेस्टींग गोष्टी हाताशी लागल्या. त्या तातडीने इथे द्यायचं ठरवलं कारण मग एकदा का सगळे दिवाळी अंक बाजारात येऊन ठेपले की त्या भाऊगर्दीत चित्रकलेवर खरंच खूप छान असं ज्यांनी आवर्जून लिहिलेलं आहे त्यांच्या कडे दुर्लक्षच व्हायची शक्यता जास्त. तसं होऊ नये म्हणून ही आधीपासूनच घेतलेली नोंद-

दिवाळी अंकांच्या चवडीतून मी सर्वात आधी अंक उचलून घेते तो म्हणजे 'मौज' तेव्हा सुरुवात त्याच्यापासूनच.
मौजेच्या मुखपृष्ठावर आहे अमूर्त चित्रकलेचा जनक म्हणून ज्याला ओळखले जाते त्या वासिली कॅन्डिन्स्कीचे एक पेंटींग.

     

 आतमधे असेल चित्रकार प्रभाकर कोलतेंचा 'वासिली कॅन्डिन्स्की- अमूर्तानुभवाचा आद्यकार' हा कॅन्डिन्स्कीच्या अद्भूत आयुष्याची ओळख करुन देणारा आणि त्याच्या चित्रांचे रसग्रहण करणारा लेख.
कॅन्डिन्स्की म्हणजे स्वतःच्या उत्स्फुर्ततेत बेलाशक वाहत जाणारा कलावंत. कायदा आणि अर्थशास्त्राचा तरुण पदवीधर असणार्‍या कॅन्डिन्स्कीचा चित्रकलेशी काहीही संबंध आलेला नव्हता पण तो इम्प्रेशनीस्ट मोनेचे 'गवताची गंजी' चित्र पहातो काय आणि तडकाफडकी चित्रकार व्हायचा निर्णय घेतो काय इतकेच नव्हे तर कालांतराने जगविख्यात होत जागतिक कलाक्षेत्रातला ऐतिहासिक 'मानदंड' ठरतो काय.. सारेच अद्भूत. कोलतेंच्या सहजसाध्या शैलीत कॅन्डिन्स्कीबद्दल वाचणे हा चित्रकला रसिकांसाठी निश्चितच छान अनुभव ठरणार.
'मौज' मधे चित्रकलेवर फक्त इतकंच नाही तर व्हॅन गॉगच्या शेवटच्या दिवसांवर आधारीत जयंत गुणे यांचा 'ओव्हेरचे दिवस' हा सुद्धा दीर्घ लेख आहे.

चित्रकलेवर सातत्याने एक तरी दर्जेदार लेख अंकात असणारच ही खात्री देणारा दुसरा अंक म्हणजे 'दीपावली'. कोणे एके काळी दीनानाथ दलालांच्या अभिजात सौंदर्यपूर्ण चित्रांनी सजणारा हा अंक अजूनही आशय आणि रुपडे या दोन्ही संदर्भातून नि:संशयपणे देखणाच असतो. दीपावली च्या यावर्षीच्या अंकातही सुहास बहुळकरांचा दीर्घ आणि रंजक लेख आहे- 'कथा शिवचरित्रांच्या, व्यथा शिवस्मारकाच्या' शिवाजी महाराजांना सूरतेच्या लुटीच्या वेळी प्रत्यक्ष पाहून त्यांचे पहिले चित्र काढणार्‍या डच चित्रकारापासून ते शिवाजी महाराजांनी मला स्वप्नात येऊन चित्र काढण्याची आज्ञा दिली ही 'कथा' सांगणार्‍या जी.कांबळे या कोल्हापूरच्या चित्रकाराच्या नंतरच्या काळात 'शासकीय शिवाजी' चा मान मिळवणार्‍या चित्रापर्यंतचा इतिहास, त्यात राजा रवि वर्माने काढलेल्या घोड्यावरच्या शिवाजीपासून ते औंधच्या महाराजांनी एका हंगेरियन चित्रकाराकडून युरोपियन स्टेन्ड ग्लास शैलीत संपूर्ण शिवचरित्र चितारुन घेण्याच्या घेतलेल्या ध्यासाची कहाणी आणि त्या हंगेरियन चित्रकाराने शिवचरित्रासाठी विकत घेतलेल्या काचा आणि रेखाचित्रे यांचा सांभाळ त्यानंतर पस्तीस वर्षे करणार्‍या त्या चित्रकाराच्या नातवाची या कहाणीतली गोष्ट केवळ अद्भूत अशीच आहे.

राजेन्द्र कुलकर्णी संपादित धनंजय आणि चंद्रकांत या दोन दिवाळी अंकांपैकी धनंजय दिवाळी अंकाचे हे सुवर्णमहोत्सवी वर्ष. मुखपृष्ठावर अश्वमेधाचा, दिग्विजय करणारा दौडता घोडा चितारून धनंजयने आपली ५० वर्षांची यशस्वी घोडदौड सुचित केली आहे.


आतमधे चित्रकार के.बी.कुलकर्णींचे शिष्य किरण हणमशेठ यांनी काढलेली वन्यजीवन या संकल्पनेवरची चित्रं आणि इलस्ट्रेशन्स आहेत. हत्ती, सिंह-सिंहिणीची आनंदी जोडी, गवे, वाघ अशी चार देखणी तैलचित्रे आहेत. प्रा. मं.गो.राजाध्यक्षांचाही एक लेख धनंजय मधे आहे पण तो चित्रकलेवरचा नाही तर त्यांचे आवडते रहस्यकथा लेखक बाबुराव अर्नाळकरांवरचा आहे. चित्रकार व रहस्य यांची ही सांगड इंटरेस्टींग.
चंद्रकांत दिवाळी अंकावर कोल्हापूरचे चित्रकार संजय शेलार यांचे पेंटींग आहे ते लाईट अ‍ॅन्ड शॅडो खेळाचा उत्तम नमुनाच.  शेलारांचे हे तैलचित्र शरद पवारांची कन्या सुप्रिया सुळेंनी आपल्या आईला भेट द्यायला विकत घेतले होते. तेव्हा मुखपृष्ठासाठी हे चित्र घेण्यासाठी त्यांची परवानगी मागायला राजेन्द्र कुलकर्णींना थेट शरद पवार मुक्कामी जावे लागले. परवानगी लगेचच मिळाली पण त्याची गोष्ट राजेन्द्र कुलकर्णी ज्याप्रकारे सांगतात ते फार मजेशीर वाटले. 

चंद्रकांतमधे संजय शेलारांचे कलादालनच उघडले आहे. अनुक्रमणिकेमधे निसर्गचित्रांची इलस्ट्रेशन्स आणि आतमधे ए-४ आकारातली ६/७ चित्रे. चित्रे बॅक एलेव्हेशनची कां यावर शेलारांचा दोन पानी लेखही आहे. चंद्रकांतमधे प्रभाकर पेंढारकरांची तपोवन कादंबरी आहे त्यासाठीही शेलाराची दहा पेन्सिल स्केचेस आहेत. प्रभाकर पेंढारकरांच्या 'एका स्टुडिओचे आत्मचरित्र'मधेही संजय शेलारांची ५०-६० इलस्ट्रेशन्स होती.

यावर्षीच्या दिवाळी अंकांमधे चित्रकलेवर यापेक्षाही अद्भूत आणि रंगीत असा बराच खजिना येणार आहे. उदा.
आपलं महानगर मधला शशिकांत सावंत यांचा 'असे कसे हे मराठी चित्रकार' हा अनेक अर्थांनी जबरदस्त लेख.. कालनिर्णय-सांस्कृतिक मधे साधना बहुळकरांचा पॅरिसमधल्या स्त्री-इम्प्रेशनीस्ट चित्रकार आणि अमृता शेरगिल असा लेखही नोंद घेण्यासारखाच आहे. तेव्हा त्यावर सविस्तर लिहायला हवय. कदंब, शब्द. हंस मधेही चित्रकलेवर काही ना काही आहेच.
या सार्‍या चित्रकलेच्या यंदाच्या 'दिवाळी'बद्दल एकाच पोस्टमधे लिहून संपवणे हे काही बरोबर नाही. कधी नव्हे ते चित्रकलेबद्दल दिवाळी अंकांनी इतकं सारं मेहनत घेऊन छापून आणलय तर त्यासाठी ब्लॉगची दोन पोस्ट्स खर्ची घालणं हे मस्ट.

तेव्हा वाचत रहा- यावर्षीची चित्रकलेची 'दिवाळी' खास आणि फक्त 'चिन्ह'ब्लॉगमधून.
तुमच्यासाठी..

शर्मिला फडके