Saturday, October 30, 2010

चित्रकारांची 'लोकप्रियता'

जाहिरातींमधून आपण झाकिर हुसेनला, शेफ संजीव कपूरला, सानिया मिर्झाला, विश्वनाथ आनंदला, अगदी हर्षा भोगले, जावेद अख्तरलाही अमुकच एक गोष्ट विकत घ्या नाहीतर वापरुन बघा असा सल्ला देताना, प्रेमळ आग्रह करताना य वेळेला ऐकलय.
एखाद्या चित्रकाराला कधी जाहिरातींमधे पाहिलंय? एखादा चित्रकार ब्रॅन्ड अ‍ॅम्बेसेडर म्हणून झालेला कधी पाहिलाय?
नाही नां?
 जाहिरातदार कधी चित्रकार या जमातीकडे फिरकलेच नाहीत, फिरकणारही नाहीत.. कां असं? तरुण व्हिज्युअल फाईन आर्टिस्ट हेमंत सोनावणे त्याच्या ब्लॉगवर ही जी खंत व्यक्त करतोय नव्हे तक्रारच करतोय ती मुळातूनच वाचण्यासारखी आहे. 

चित्रकलेकडे एक कला म्हणून समाजातले तुम्ही आम्ही (जे चित्रकार नाहीत आणि चित्रकलासमीक्षकही नाहीत) कसे बघत असतो, तिच्याबद्दल नक्की किती आस्था बाळगतो?  म्हणजे काय तर चित्रकलेला एकदा अभिजात कलेचा दर्जा देऊन झाला की मग चित्रकला आणि चित्रकार यांच्याविषयी काही बोलणं, वाचणं, विचार करणं, चर्चा करणं हे काम समाजातल्या काही मुठभरांचे किंवा समीक्षकांचे किंवा खुद्द चित्रकलेचे शिक्षण घेतलेल्यांचेच. असा एक ठाम विचार आपल्या आजूबाजूच्या आपण धरुन दहा पैकी आठ जणांचा असतोच असतो. बाकी आम्ही काळा घोडाला जातो (तिथे विकायला असलेल्या आर्टी वस्तू मस्त दिसतात शोकेसमधे), चित्रही बघतो ( दिवाळी अंकांमधली), शिवाय हुसेनही माहीत आहे. चित्रकलेबद्दल बाकी पेपरमधे काहीबाही ( एका कोपर्‍यात ) लिहून येतं ते वाचतो, जहांगीरलाही जातो कधी एखादं प्रदर्शन गाजलं तर. पण तिथे लावलेल्या चित्रांमधलं नक्की काय बघायचं  ते नाही बुवा नीट कळत (आणि त्या प्रदर्शनांबद्दल पेपरांमधे 'समीक्षा' छापून येते ती तर अजिबातच नाही कळत). बाकी एकंदर कलेबिलेत रस असतोच. झाकिरचा तबला ऐकतो (वाह ताज.. मधे), बिस्मिल्लांची शहनाई कितीतरीवेळा ( दूरदर्शनवर दाखवतात तेव्हां) ऐकलेली आहे. खतम.
पण सुट्टीच्या दिवशी मल्टिप्लेक्सला हजारभर रुपये खर्चून सलमानचा दबांग पहायला किंवा मॉलमधे असंच भटकून फूडकोर्टात इटालियन्-मेक्सिकन खाऊन मुलांबरोबर सुट्टी एन्जॉय करणार्‍या आपल्यापैकी किती जणांच्या मनात येतं की चला आज मुलांना आर्ट गॅलरीत नेऊन आणूया. किंवा या वर्षी दिवाळीला सिल्कसाडी, हिर्‍यांच्या कुड्या न घेता एखादं तैलचित्र विकत घेऊया. चित्र विकत घेणारा ग्राहकच सर्वसामान्य मध्यमवर्गीयांमधे नाहीये.  मध्यमवर्गीयांमधे काय लोकप्रिय आहे, कोण लोकप्रिय आहे याचं परीक्षण फार काळजीपूर्वक करणार्‍या जाहिरातदारांना त्यामुळेच मग कधी 'चित्रकार' या जमातीला आपल्या जाहिरातीमधून वस्तू खपविण्यासाठी आणावसं वाटत नाही. पुढे वाटू शकेल कां हे अवलंबून आहे तुम्हा आम्हावर.
तुम्ही आम्ही जाणीवपूर्वक कलेची जाण किती वाढवू शकतोय त्यावर.
ती वाढायला हवीय याची गरज तुम्हा आम्हाला वाटतेय कां यावरही.


शर्मिला फडके

Wednesday, October 27, 2010

कल्पनेहून अधिक अद्भूत असते वास्तव!... 'कुहू'

चित्रकला आवडते, गाणी ऐकायला आवडतात, अ‍ॅनिमेशन्स बघायला आवडतात, कॅलिग्राफी मोहात पाडते आणि शब्दांवर तर प्रेमच आहे.. आणि हे सगळं एकत्रित अनुभवायचय.. रंग, सूर, शब्द, चित्र या सार्‍या संवेदनांना एकाचवेळी सुखावायचय..
पुस्तक वाचायचय आणि बघत ऐकायचय सुद्धा..
खरंच?
हे शक्य आहे.
कल्पनेहून अधिक अद्भूत असते वास्तव!
परवा रविंद्र नाट्य मंदिरात जेव्हा कविता महाजनांच्या 'कुहू' या पहिल्या भारतीय मल्टिमिडिया कादंबरीचा प्रोमो पाहिला.. किंवा असं म्हणूयात 'अनुभवला' तेव्हा विश्वास बसला.

दाट, गर्द जंगलांतील हिरव्यागार वृक्षांमधून खोल, खोल आत आपल्याला घेऊन जाणारा कॅमेरा, पार्श्वभूमीवर शास्त्रोक्त रागदारीवरील सुरेल स्वर, मग फांद्यांच्या दुबेळक्यात आपले कृष्णनिळे पंख घेउन विसावलेल्या एका सुंदर पक्षाचे तैलचित्र.. त्याच्या तोंडून बाहेर पडणार्‍या लकेरी घेताहेत लयबद्ध शब्दरुप.. खालच्या गवतावर नृत्यमग्न सारस युगुलाची जोडी स्वतःतच मग्न आहे..
काय आहे हे?
हा कोणता डिस्नेचा अडिचशे-तिनशे कोटी बजेटचा आंतरराष्ट्रीय प्रोजेक्ट नाही तर कविता महाजनांची आगामी कादंबरी आहे.
पहिली भारतीय मल्टिमीडिया कादंबरी 'कुहू'

कादंबरीचा जेमतेम ५० सेकंदांचा हा प्रोमो पाहून झाल्यावर त्यातले पेंटिंग आठवत रहाते, गाणं मनात रुंजी घालतं, कुहूच सुरेल शीळ मनात घुमते, नृत्यमग्न सारस पक्षांचा व्हिडिओ नजरेसमोरुन हटत नाही.. मल्टिमीडिया तंत्रज्ञान आपला प्रभाव दाखवत रहाते.
कुहूमधे कविताने स्वतः काढलेली ४०-४५ ऑईल पेंटिंग्ज आहेत, आरती अंकलीकरांनी स्वरबद्ध केलेली शास्त्रोक्त रागदारीवर आधारीत सुरेल गाणी आहेत, पक्ष्यांचे नैसर्गिक आवाज आहेत, नृत्यमग्न सारस पक्षांचा दुर्मिळ, विलोभनीय व्हिडिओ आहे.. अशा दृश्यांचे इतरही व्हिडिओज आहेत, दत्तराज दुसानेंची अर्थाला लपेटून असलेली लयबद्ध कॅलिग्राफी आहे, समीर सहस्त्रबुद्धेंची अ‍ॅनिमेशन्स आहेत.. या इतक्या सार्‍या दृश्यकला असणार्‍या प्रोजेक्टला 'पुस्तक' कां म्हणायचे?
कविताचे उत्तर सहज साधे आणि पटणारे आहे. पुस्तक म्हणायचे कारण यात 'शब्द' सर्वाधिक महत्वाचे, पायाभूत आहेत. शब्दांना जास्त तीव्र बनवण्याचं काम इथे इतर कला करतात. शब्द येताना आपले रुप, रंग, नाद, लयाची अंगभुत संवेदना सोबत घेऊनच या कथानकात येतात.
म्हणूनच कुहूच्या संचात डिव्हिडी सोबत पुस्तकही आहेच. अर्थात हे पुस्तक असेल संपूर्ण रंगीत, आर्ट पेपरवर छापलेले आणि ३-डी मुखपृष्ठ असलेले.

कुहू कादंबरीमधे शब्दांव्यतिरिक्त ही इतकी सगळी माध्यमे कविताला नक्की कां वापराविशी वाटली? कवितामधला चित्रकार कादंबरीलेखनामधे तैलचित्रांचा वापर करु इच्छिते हे समजण्यासारखं आहेही.. पण हे अ‍ॅनिमेशन, संगीत, व्हिडिओज, कॅलिग्राफी..? शब्दमाध्यमांना या बाकी दृश्यमाध्यमांची इतकी जोड? शब्दांची ताकद कमी पडते?
कथानक जन्माला आलं तेच या सार्‍या माध्यमांना आपल्यात सामावून घेत. कविता सांगते-
कुहूची गोष्ट सुरु झाली ती एक रुपक कथा मनात आल्यामुळे. कुहू हा गाणारा पक्षी. जंगलात रहाणारा. आपल्या गाण्याने त्याला सारं जग सुंदर करुन टाकायचं आहे. एकदा त्या जंगलात मानवाच्या वसाहतीतून काहीजण येतात. जंगलातील पर्यावरणाचा अभ्यास करायला आलेली काही मुलं आणि मुली. कुहू त्यातल्या एका मुलीच्या प्रेमात पडतो. आणि मग प्रेमात पडल्यावर जे काही करावसं वाटतं ते सारं तो करायला जातो.. माणसाची भाषा त्याला शिकायची आहे, माणसांचा स्वभाव जाणून घ्यायचाय.. या सगळ्यात निसर्गाच्या आणि माणसांच्या जगात खळबळ माजते.. गोष्ट पुढे सरकत रहाते.. विविध दृश्य माध्यमं आपोआप एकमेकांमधे गुंतत रहातात.. त्यांचं एकत्रित एक माध्यम बनतं. हे कुहूचं जग आहे. ते अनुभवयालच हवं.

कुहूच्या निमित्ताने मराठीमधे अजूनपर्यंत कधीही कोणी न केलेले प्रयत्न राबविले जात तर आहेतच, पण भारतीय साहित्यात एक नवी, आधुनिक वाट निर्माण होते आहे. कुहूची बाल-आवृत्तीही प्रकाशित होणार आहे. मल्टिमिडियाला सरावलेल्या नव्या पिढीला मराठी ऐकताना समजते, बोलताही येते पण देवनागरी लिपीतली मराठी वाचायचा त्यांना कंटाळा असतो, जमत नाही आणि त्यामुळे मराठी साहित्यापासून ही पिढी दुरावते आहे. कुहू सारख्या ऐकता ऐकता बघायचा 'पुस्तका'मुळे हा दुरावा निश्चितच कमी होईल याची कविताला खात्री वाटते.

ऑडिओ बुक्स किंवा इ-बुक्स मधे मोनोटोनी हा एक मोठा दोष असल्याने साहित्यप्रेमी वाचकांनी त्यांना फारसे स्वीकारले नाही. कुहू मात्र मल्टिमिडिया कादंबरी आहे. तास न तास कम्प्युटरच्या स्क्रीनसमोर खिळवून ठेवण्याची ताकद मल्टिमिडिया तंत्रज्ञानामधे असते याचा अनुभव आपण रोजच्या रोज घेत असतो.
कविता महाजनांची ब्र, भिन्न, ग्राफिटी वॉलसारखी वेगळ्या धाटणीची आणि सशक्त कथानकांची पुस्तके ज्यांनी वाचलेली आहेत त्यांना कुहूच्या साहित्यिक मूल्यांबद्दल खात्री बाळगायला काहीच हरकत नाही.

कुहूचा हा सारा नियोजित प्रकल्प प्रत्यक्षात आणणे हे खर्चिक काम यात काहीच शंका नाही. सारस्वत बँकेने या प्रकल्पासाठी कविताला शून्य व्याजदराने कर्ज दिले. आणि त्यासाठी तारण आहे 'बौद्धिक मालमत्ता'. मल्टिमीडिया कादंबरीची ही अद्भूत 'कल्पना' वास्तवात आणण्यासाठी लेखकाची बौद्धिक मालमत्ता गहाण ठेऊन घेऊन कर्ज मंजूर करण्याचा सारस्वत बँकेचा हा प्रयोगही पहिलाच.
यातून कलावंत, क्रिएटिव्ह लोकांसाठी भविष्यात किती असंख्य दरवाजे उघडू शकतात! कुहूचे महत्व यासाठीही.

कुहू इंग्रजी आणि मराठी या दोन्ही भाषांमधे येत्या डिसेंबरला बाजारात येईल.
कुहूच्या संचात एक पुस्तक आणि एक डिव्हिडी असेल. त्याची किंमत आहे रु.१५००/-
कुहूच्या बाल-आवृत्तीची किंमत आहे रु.१०००/-
कुहूच्या वेबसाईटवर ऑनलाईन बुकिंगची सोय आहे. तिथे आवृत्ती आगामी नोंदवल्यास सवलतीच्या दरात २५ % कमी किंमतीत हे कुहूचे संच मिळतील.


शर्मिला फडके

Friday, October 22, 2010

चित्रकलेची 'दिवाळी'- दोन

कालनिर्णय-सांस्कृतिक २०१० मधे साधना बहुळकरांनी १८व्या शतकातल्या पॅरिसमधल्या चार स्त्री इम्प्रेशनिस्ट चित्रकारांवर लेख लिहिला आहे. युरोपमधली पुरुषप्रधान संस्कृती ऐन भरामधे असतानाच्या या काळात या चित्रकार स्त्रियांच्या शैलीवर, रचनेवर त्याचे कोणते परिणाम झाले आणि याला सुसंगत अमृता शेरगिलच्या चित्रकला शैलीचा आढावा या लेखामधे घेतलेला असेल.
श्री दीपलक्ष्मी मधे रविप्रकाश कुलकर्णी लिहित आहेत 'तीन दिग्गज' नावाचा लेख. ५० वर्षांपूर्वी ललित पुस्तकांची मुखपृष्ठेच नव्हे तर आतील पानांवरही हास्यचित्रांची पेरणी करुन पान न पान वाचनीय करणारे हे दिग्गज आहेत वसंत सरवटे, शि.द.फडणीस आणि बाळ ठाकरे.
हंसमधे 'स्टुडिओ नसलेला चित्रकार' हा चित्रकार श्रीधर अंभोरे यांच्यावर लिहिलेला लेख असेल.

कदंबमधे दीपक घारेंनी संगणकपूर्व काळात हाताने चित्र काढणारे चित्रकार आणि संगणकमय अशा आताच्या कालातले चित्रकार यांच्यावर चित्रकलेच्या कौशल्याच्या दृष्टीने तुलनात्मक लेख लिहिला आहे. डिजिटल चित्रकारीतेच्या या युगात चित्रकला कौशल्यापेक्षा चित्रांमधील आयोजन आणि मांडणशिल्पांना येत गेलेले महत्व यावर दीपक घारेंचे विवेचन नक्कीच वाचनीय असणार.

इंटरनेटवर गेली दहा वर्षे नियमित प्रसिद्ध होत असलेल्या मायबोली या संकेतस्थळाच्या ऑनलाइन हितगुज दिवाळी अंकाने तर यावर्षी 'कला आणि जाणीवा' अशा संकल्पनेवर आधारीत एक स्वतंत्र विभागच आपल्या अंकामधे समाविष्ट केला आहे. मायबोलीच्या जगभरातील लाखो मराठी वाचकांच्या कलाजाणीवांच्या अभिरुचीमधे संपन्न भर घालणारा हा विभाग असेल यात शंकाच नाही.

आता सर्वात महत्वाचं: आपलं महानगर मधला शशिकांत सावंत यांचा 'असे कसे हे मराठी चित्रकार?'  या लेखात सावंत म्हणतात मराठी चित्रकार पाश्चात्य चित्रकारांच्या तुलनेत मागे पडतात कारण इंग्रजी भाषेला आणि इंग्रजी वातावरणाला ते अजूनही बुजतात आणि त्यांच्या चित्रकलेत सैद्धांतिकाचा अभाव आहे. आंतरराष्ट्रीय कलाप्रवाहांना सुसंगत कला विकसित करण्याचा प्रयत्न केलेले मराठी चित्रकार हातांच्या बोटांवर मोजता येण्यासारखे आणि सध्याच्या काळात तर नाहीतच. उत्तर आधुनिक कला साधण्यासाठी ही कला समजून घेतली पाहीजे. त्यावरची पुस्तकं वाचली पाहीजेत. अतुल दोडिया, जितिश कल्लाटसारखे चित्रकार हे प्रयत्न करतात.

मराठी चित्रकारांनी यावर आपली मते मांडायला हवीत तरच खरे चित्र उलगडेल.

मॅजेस्टिक तर्फे दिवाळी अंकांचे संच वाचकांना सवलतीच्या दरात उपलब्ध करुन देणार्‍या वेगवेगळ्या योजना या सुमारास जाहीर होतात. त्यापैकी " ८०० रुपयांचा संच फक्त ५८० रुपयांत मौज,दीपावली,अक्षर्,कालनिर्णय-सांस्कृतिक,महाराष्ट्र टाइम्स, अनुभव" ही चित्ररसिकांच्या दृष्टीने चांगली योजना वाटली. या सोबत चार पुस्तकांपैकी एक पुस्तक मोफत मिळण्याची सवलत आहे. या चार पुस्तकांमधे एक "माझी स्मरणचित्रे" लेखिका अंबिका महादेव धुरंधर आहे. औंध संस्थानात गेलेल्या आपल्या बालपणाविषयीच्या अंबिका धुरंधरांच्या आठवणी वाचायला मिळणे म्हणजे या दिवाळीतली चित्रकलेची खरीच पर्वणी. 'चिन्ह' वाचकांच्या सोयीसाठी-
 मॅजेस्टिकच्या या संचाची नोंदणी कुठे करता येऊ शकेल याचे तपशील असे-
मॅजेस्टिकः गिरगाव- ३३८८२२४४, ठाणे- २५३७६८६५
मॅजेस्टिक ग्रंथदालन- शिवाजी मंदिर- ९८९२२ २०२३९
आयडियल पुस्तक त्रिवेणी: दादर- २४३०४२५४
श्रीराम बुक डेपो: ठाणे (प.)- २५४२१७४५/ ९८६९८१६०५०
जवाहर बुक डेपो: पार्ले- २६१४३९०२
शब्द द बुक गॅलरी- बोरिवली- ९८२०१ ४७२८४
प्रेरणा पुस्तकालयः मंत्रालय- ९९८७४ ५१९७४
बुक कॉर्नरः डोंबिवली- २४३३४५२
उत्कर्ष बुक सर्व्हिसः पुणे- २५५३२४७९
मॅजेस्टिक बुक स्टॉलः पुणे- ९९२२३ ४४०८१

मायबोली वर सुद्धा दिवाळी अंक खरेदीची सुंदर योजना आहे. जगभरात कुठेही फ्री शिपिंगची योजना निश्चितच आकर्षक.

अंक कुठूनही घ्या. चित्रकलेची 'दिवाळी' साजरी होणे महत्वाचे!



शर्मिला फडके

Wednesday, October 20, 2010

चित्रकलेची 'दिवाळी'! - एक

दिवाळी अंक आणि चित्रकला यांचं नातं मोठं मजेशीर.
म्हणजे असं की दिवाळी अंकांच्या मुखपृष्ठापासून आतल्या पानापानांवर 'चित्रकला' दिसत तर असते पण 'चित्रकलेवर' काय आहे हे शोधायचं झालं तर अंकांची पानच्या पानं उलटावी लागतात. तेव्हा कुठे एखाद दोन मोजके दिवाळी अंक हाताशी लागतात ज्यात चित्रकलेवर, चित्रकारांवर कोणी काही गंभीरपणे लिहिलेलं वाचायला सापडतं. एका अर्थाने चित्रकलेची ही दिवाळखोरीच होत असते दरवर्षी.
यावर्षीच्या म्हणजे २०१०सालातल्या दिवाळीत कोणकोणत्या दिवाळी अंकांमधे चित्रकलेवर काय काय लिहून येतय याचा शोध घेताना जबरदस्त इंटरेस्टींग गोष्टी हाताशी लागल्या. त्या तातडीने इथे द्यायचं ठरवलं कारण मग एकदा का सगळे दिवाळी अंक बाजारात येऊन ठेपले की त्या भाऊगर्दीत चित्रकलेवर खरंच खूप छान असं ज्यांनी आवर्जून लिहिलेलं आहे त्यांच्या कडे दुर्लक्षच व्हायची शक्यता जास्त. तसं होऊ नये म्हणून ही आधीपासूनच घेतलेली नोंद-

दिवाळी अंकांच्या चवडीतून मी सर्वात आधी अंक उचलून घेते तो म्हणजे 'मौज' तेव्हा सुरुवात त्याच्यापासूनच.
मौजेच्या मुखपृष्ठावर आहे अमूर्त चित्रकलेचा जनक म्हणून ज्याला ओळखले जाते त्या वासिली कॅन्डिन्स्कीचे एक पेंटींग.
     
 आतमधे असेल चित्रकार प्रभाकर कोलतेंचा 'वासिली कॅन्डिन्स्की- अमूर्तानुभवाचा आद्यकार' हा कॅन्डिन्स्कीच्या अद्भूत आयुष्याची ओळख करुन देणारा आणि त्याच्या चित्रांचे रसग्रहण करणारा लेख.
कॅन्डिन्स्की म्हणजे स्वतःच्या उत्स्फुर्ततेत बेलाशक वाहत जाणारा कलावंत. कायदा आणि अर्थशास्त्राचा तरुण पदवीधर असणार्‍या कॅन्डिन्स्कीचा चित्रकलेशी काहीही संबंध आलेला नव्हता पण तो इम्प्रेशनीस्ट मोनेचे 'गवताची गंजी' चित्र पहातो काय आणि तडकाफडकी चित्रकार व्हायचा निर्णय घेतो काय इतकेच नव्हे तर कालांतराने जगविख्यात होत जागतिक कलाक्षेत्रातला ऐतिहासिक 'मानदंड' ठरतो काय.. सारेच अद्भूत. कोलतेंच्या सहजसाध्या शैलीत कॅन्डिन्स्कीबद्दल वाचणे हा चित्रकला रसिकांसाठी निश्चितच छान अनुभव ठरणार.
'मौज' मधे चित्रकलेवर फक्त इतकंच नाही तर व्हॅन गॉगच्या शेवटच्या दिवसांवर आधारीत जयंत गुणे यांचा 'ओव्हेरचे दिवस' हा सुद्धा दीर्घ लेख आहे.

चित्रकलेवर सातत्याने एक तरी दर्जेदार लेख अंकात असणारच ही खात्री देणारा दुसरा अंक म्हणजे 'दीपावली'. कोणे एके काळी दीनानाथ दलालांच्या अभिजात सौंदर्यपूर्ण चित्रांनी सजणारा हा अंक अजूनही आशय आणि रुपडे या दोन्ही संदर्भातून नि:संशयपणे देखणाच असतो. दीपावली च्या यावर्षीच्या अंकातही सुहास बहुळकरांचा दीर्घ आणि रंजक लेख आहे- 'कथा शिवचरित्रांच्या, व्यथा शिवस्मारकाच्या' शिवाजी महाराजांना सूरतेच्या लुटीच्या वेळी प्रत्यक्ष पाहून त्यांचे पहिले चित्र काढणार्‍या डच चित्रकारापासून ते शिवाजी महाराजांनी मला स्वप्नात येऊन चित्र काढण्याची आज्ञा दिली ही 'कथा' सांगणार्‍या जी.कांबळे या कोल्हापूरच्या चित्रकाराच्या नंतरच्या काळात 'शासकीय शिवाजी' चा मान मिळवणार्‍या चित्रापर्यंतचा इतिहास, त्यात राजा रवि वर्माने काढलेल्या घोड्यावरच्या शिवाजीपासून ते औंधच्या महाराजांनी एका हंगेरियन चित्रकाराकडून युरोपियन स्टेन्ड ग्लास शैलीत संपूर्ण शिवचरित्र चितारुन घेण्याच्या घेतलेल्या ध्यासाची कहाणी आणि त्या हंगेरियन चित्रकाराने शिवचरित्रासाठी विकत घेतलेल्या काचा आणि रेखाचित्रे यांचा सांभाळ त्यानंतर पस्तीस वर्षे करणार्‍या त्या चित्रकाराच्या नातवाची या कहाणीतली गोष्ट केवळ अद्भूत अशीच आहे.

राजेन्द्र कुलकर्णी संपादित धनंजय आणि चंद्रकांत या दोन दिवाळी अंकांपैकी धनंजय दिवाळी अंकाचे हे सुवर्णमहोत्सवी वर्ष. मुखपृष्ठावर अश्वमेधाचा, दिग्विजय करणारा दौडता घोडा चितारून धनंजयने आपली ५० वर्षांची यशस्वी घोडदौड सुचित केली आहे.


आतमधे चित्रकार के.बी.कुलकर्णींचे शिष्य किरण हणमशेठ यांनी काढलेली वन्यजीवन या संकल्पनेवरची चित्रं आणि इलस्ट्रेशन्स आहेत. हत्ती, सिंह-सिंहिणीची आनंदी जोडी, गवे, वाघ अशी चार देखणी तैलचित्रे आहेत. प्रा. मं.गो.राजाध्यक्षांचाही एक लेख धनंजय मधे आहे पण तो चित्रकलेवरचा नाही तर त्यांचे आवडते रहस्यकथा लेखक बाबुराव अर्नाळकरांवरचा आहे. चित्रकार व रहस्य यांची ही सांगड इंटरेस्टींग.
चंद्रकांत दिवाळी अंकावर कोल्हापूरचे चित्रकार संजय शेलार यांचे पेंटींग आहे ते लाईट अ‍ॅन्ड शॅडो खेळाचा उत्तम नमुनाच.  शेलारांचे हे तैलचित्र शरद पवारांची कन्या सुप्रिया सुळेंनी आपल्या आईला भेट द्यायला विकत घेतले होते. तेव्हा मुखपृष्ठासाठी हे चित्र घेण्यासाठी त्यांची परवानगी मागायला राजेन्द्र कुलकर्णींना थेट शरद पवार मुक्कामी जावे लागले. परवानगी लगेचच मिळाली पण त्याची गोष्ट राजेन्द्र कुलकर्णी ज्याप्रकारे सांगतात ते फार मजेशीर वाटले. 

चंद्रकांतमधे संजय शेलारांचे कलादालनच उघडले आहे. अनुक्रमणिकेमधे निसर्गचित्रांची इलस्ट्रेशन्स आणि आतमधे ए-४ आकारातली ६/७ चित्रे. चित्रे बॅक एलेव्हेशनची कां यावर शेलारांचा दोन पानी लेखही आहे. चंद्रकांतमधे प्रभाकर पेंढारकरांची तपोवन कादंबरी आहे त्यासाठीही शेलाराची दहा पेन्सिल स्केचेस आहेत. प्रभाकर पेंढारकरांच्या 'एका स्टुडिओचे आत्मचरित्र'मधेही संजय शेलारांची ५०-६० इलस्ट्रेशन्स होती.

यावर्षीच्या दिवाळी अंकांमधे चित्रकलेवर यापेक्षाही अद्भूत आणि रंगीत असा बराच खजिना येणार आहे. उदा.
आपलं महानगर मधला शशिकांत सावंत यांचा 'असे कसे हे मराठी चित्रकार' हा अनेक अर्थांनी जबरदस्त लेख.. कालनिर्णय-सांस्कृतिक मधे साधना बहुळकरांचा पॅरिसमधल्या स्त्री-इम्प्रेशनीस्ट चित्रकार आणि अमृता शेरगिल असा लेखही नोंद घेण्यासारखाच आहे. तेव्हा त्यावर सविस्तर लिहायला हवय. कदंब, शब्द. हंस मधेही चित्रकलेवर काही ना काही आहेच.
या सार्‍या चित्रकलेच्या यंदाच्या 'दिवाळी'बद्दल एकाच पोस्टमधे लिहून संपवणे हे काही बरोबर नाही. कधी नव्हे ते चित्रकलेबद्दल दिवाळी अंकांनी इतकं सारं मेहनत घेऊन छापून आणलय तर त्यासाठी ब्लॉगची दोन पोस्ट्स खर्ची घालणं हे मस्ट.

तेव्हा वाचत रहा- यावर्षीची चित्रकलेची 'दिवाळी' खास आणि फक्त 'चिन्ह'ब्लॉगमधून.
तुमच्यासाठी..

शर्मिला फडके

Tuesday, October 19, 2010

यावर्षी चित्रकलेची 'दिवाळी'!

चित्रकलेसाठी चिन्ह काहीही करते. यंदा दिवाळी अंकांमधे चित्रकलेवर काय काय येत आहे ते शोधून तुमच्यापर्यंत आधीच पोचवण्याचं काम 'चिन्ह' ब्लॉगचं.  
'चिन्ह' हा अंक चित्रकलेलाच वाहिलेला. पण तो काही आता दिवाळी अंकांच्या भाऊगर्दीत येत नाही तर दिवाळी नंतर सावकाश 'चिन्ह'वार्षिक म्हणून प्रकाशित होतो. पण 'चिन्ह' नाही तर वाचकांना ऐन दिवाळीत चित्रकलेवर इतर अंकांमधून तरी काही सकस वाचायला मिळते आहे की नाही? हे पहाणे महत्वाचेच.

तेव्हां वाचत रहा-


शर्मिला फडके

Saturday, October 9, 2010

चित्रकला म्हणजे नक्की काय?

चिन्हच्या १२ अंकांचा पसारा मांडून बसले आहे.
चित्रकला आणि चित्रकार या अंकांच्या प्रत्येक पानावर आहेत.
प्रत्येकाची एक स्वतंत्र कहाणी.
वैयक्तिक आणि चित्रनिर्मितीमागच्या प्रेरणेची कहाणी.
दोन्हीही एकच कदाचित.
चित्रकला म्हणजे काय ते यातूनच कळेलही मला.
 कदाचित..
चित्रकला म्हणजे गायतोंडेंची कित्येक कोटींना विकली गेलेली पेंटिंग्ज?
की दिल्लीत निजामगंजच्या बरसातीत अखेरच्या एकाकी  दिवसांत त्यांनी चितारलेली सिलिंगफॅनची तीन पाती?
 हुसेनचे करोडोंचे घोडे? की त्याला परागंदा करणार्‍या नग्न देवतांचे कॅनव्हास?
रवि वर्माची धनिकांच्या खाजगी संग्रहात बंदिस्त झालेली दमयंती? की त्याच्या सरस्वतीच्या चित्रामागचा गूढ चेहरा?
भास्कर कुलकर्णींनी जगासमोर आणलेली वारली आर्ट आणि मधुबनी? की त्याच मधुबनी गावामधे त्यांचे उपेक्षेत मरुन जाणे?
चित्रकला म्हणजे चिमुलकरांच्या तरल स्व्प्नांतून उमटलेले गूढ आकार बहुतेक. किंवा त्या तरल आभासी आकारांनी वेडे झालेले चिमुलकर स्वतःसुद्धा.
चाळीस वर्षे न चुकता वेसाईड इनमधे हजेरी लावणारे अरुण कोलटकर आणि त्यांच्या निधनानंतर त्यांचे मैत्र जागवत बसणारे त्यांचे मित्र हाही चित्रकलेचाच एक भाग.
मी चिन्हचा एक एक अंक उघडून पहाते.
जेजेच्या आवारातली दाट, गर्द झाडी. लयबद्ध शिल्पं, भव्य सिलिंगमधून सांडणारा प्रकाश, उंच खिडक्यांच्या कमानी, नक्षीदार खांब आणि त्यांच्या तितक्याच नक्षीदार सावल्या मिरवणारे लांबलचक पॅसेज.. जेजेचं १५० वर्षं पुराणं सौंदर्य आणि आता त्याला लागलेली भ्रष्टाचाराची वाळवी.
चिन्हमधून चित्रकलेची ही बाजू सुद्धा दिसते.
चित्रकला याही पेक्षा काही वेगळी असू शकते?
आणि मग अजिंठ्याच्या पद्मपाणीने सांगितलेली चित्रकलेची कहाणी? अल्टामिराच्या त्या तीन उन्मत्त बैलांनीही चित्रकलेचा अर्थ सांगितलेला असणारच.
भीमबेटकाच्या गुहेतल्या भिंतीवरच्या आदिम आकृत्यांमधली उर्जा.. आदिवासींचा जीवनमरणाचा संघर्ष उलगडवून दाखवणारी तीही चित्रकलाच.
चिन्हमधे चित्रकला आहे, चित्रकार आहेत, त्यांच्या जीवनकहाण्या आहेत, निर्मितीप्रेरणेचा वेध आहे, ध्यासामागची कथा आहे.
पण चित्रकला म्हणजे अजूनही बरंच काही..
रोजच्या, आजूबाजूच्या आयुष्यातलं.. जहांगीरच्या पायरीवरचं, एन्सिपिए, ताओ आर्ट गॅलरीच्या प्रदर्शनातलं..
चित्रकारांच्या स्टुडिओतूनही चित्रकलेबद्दल बरंच काही कळू शकतं.
चित्रकार रोज एक पेंटिंग करतच असतो कुठेना कुठेतरी.
चिन्हने आजपर्यंत शक्य तेव्हढं सगळं सांगितलं.
पण अजूनही बरंच काही सांगण्यासारखं शिल्लक आहे.
चित्रकलेचा पसारा तर आपलं अवघं जगणंच व्यापून बसलेला आहे. 
वर्षातून एकदाच येणार्‍या चिन्हमधून असं कितीसं सांगणार? संवाद सतत हवा..
आणि म्हणूनच मग आता चिन्हचा हा सुरु झालेला ब्लॉग..
थोड्याच दिवसांत इंग्रजीमधेही येईल.
शिवाय सर्वात महत्वाचं म्हणजे चिन्हची वेबसाईट सुद्धा सुरु होतेच आहे अगदी काही दिवसामधेच..
माहिती देत राहूच तुम्हाला या ब्लॉगमधून.
चित्रकलेची आणि चित्रकारांची..

 शर्मिला फडके